Historia SWMPW

Małopolski Przełom Wisły to wyjątkowa kraina ciągnąca się od Annopola, prawie do ujścia rzeki Wieprz. Sąsiedztwo rzeki, wapienne skały i jedne z najwyższych w kraju temperatur w miesiącach letnich, czynią dolinę najdłuższej polskiej rzeki idealną także dla uprawy winorośli. Winnice zakładano już w Polsce w średniowieczu, ale i w starożytności szlakiem bursztynowym docierało do Małopolski w amforach wino z nad Morza Czarnego – miejsca narodzin tego trunku w ogóle. Pełno tu jest nazw „winiary”, „winna góra” czy „moszczanka” nawiązujących do uprawy i produkcji wina. W czasach nowożytnych Wisłą sprowadzano też flisem wino z zachodniej Europy. Dziś, pełen zabytków, malowniczy przełom Wisły z atrakcyjnymi przeprawami promowymi, zachęca do wycieczek turystycznych „szlakiem winnic MPW”. To czwarty, po Podkarpaciu, Małopolscy i zielonogórskim, wyraźnie odrębny winiarski region w Polsce.

Jadąc od Warszaw, mijamy zamek w Czersku, gdzie uprawiano winorośl od czasów książęcych aż po wiek XIX. Szczególne zasługi miała królowa Bona, która sprowadziła dla Czerska szczepy z Włoch. W nadpilickich Winiarniach, winorośl uprawiali dominikanie, a potem kolejni właściciele ziemscy. Po II wojnie światowej, zasłużony dla polskiego winogrodnictwa Stanisław Madej (1880-1064) zakładał tu, największy polski winiarski region – „centralny”. Nazywał go „polską Nadrenią” i miał liczyć ponad 1000 ha winnic. Jednak w warunkach komunistycznej gospodarki, winnice wareckie, po kilkunastu latach upadły. Dziś jednak, w tym posiadającym ogromny winiarski potencjał nadpilickim regionie, pojawiają się znowu pierwsze winnice.

Główną rolę w uprawie winorośli odegrał Kościół. Klasztor benedyktynów w Sieciechowie posiadał wysoko cenioną winnicę dzisiejszej Górze Puławskiej. Do zakonu należały wioski, w których w różnych okresach z powodzeniem uprawiano winorośl (Borek, Bąkowiec, Sadlowice, Opactwo). Winnice sieciechowskich benedyktynów znał dobrze Jan Kochanowski z Czarnolasu, w jego poezji często pojawia się motyw wina. W czasach nowożytnych, winnice rosły jednak już głównie wokół zamków (Czersk, Bochotnica, Janowiec, Solec).

Rozwój winnic zahamowały pod koniec I Rzeczypospolitej wojny i okresowe oziębienie klimatu.

Powstawały, co prawda, na początku XIX wieku niewielkie plantacje Czartoryskich w Parchatce, Osławskich w Oblasach, ale dopiero działalność znanego ogrodnika Edmunda Jankowskiego (1849-1938) przyczyniła się do odnowy winnic nad Wisłą.

W ostatniej ćwierci XIX wieku namawiał ziemian do realizacji wielkiego planu nasadzeń winorośli na nadwiślańskich skałach. W tym czasie rozpoczął się wspaniały rozwój winnic Podola, które do czasów II wojny światowej stanowiły największy i najważniejszy region winiarski w Polsce. To właśnie z Podola płynęły najsilniejsze impulsy dla winiarstwa MPW. Międzywojenny Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, który w latach 1926-31 posiadał w Zaleszczykach własną winnicę, założył dwie nad Wisłą: Na „Górnej Niwie” w Puławach i w Sadłowicach. Tam narodziła się wyhodowana przez Stanisława Zaliwskiego (1904-1079) odmiana winorośli „Iza Zaliwska”.

Przed zamkiem w Janowcu, odwiedzanym wielokrotnie przez Jana Kochanowskiego, zawsze istniały mniejsze lub większe plantacje winorośli. Ale dopiero w latach 30-tych XX wieku powstała tu blisko 4-hektarowa, największa ówczesna nadwiślańska winnica. Założył ją właściciel Janowca Leon Kozłowski (1899-1977). Idąc za jego przykładem, w latach 50-tych zasadzono winnice „nad Norowym Dołem” w Kazimierzu nad Wisłą i zakładano kolejne. Także Instytut Sadownictwa ze Skierniewic miał od 1951 roku w Annopolu pod Nałęczowem swoją plantację i robił z niej wino. Nadzorował ją związany wcześniej z winnicami Podola Piotr Gintowt-Dziewałtowski (1905-1997). Wszystkie te uprawy zaniechano w latach 60-tych XX wieku.

Dzisiejszy rozwój nadwiślańskich winnic zaczął się z początkiem obecnego stulecia. W 2002 roku Wojciech Włodarczyk, współzałożyciel Polskiego Instytutu Winorośli i Wina, założył w Podgórzu największą ówczesną winnicę MPW nastawioną wyłącznie na produkcję wina gronowego. W maju 2008 roku właściciele okolicznych winnic zawiązali w Podgórzu Stowarzyszenie Winiarzy Małopolskiego Przełomu Wisły.

O historii winnic nad Wisłą więcej dowiesz się z artykułu Wojciecha Włodarczyka – Janowiec i winnice Środkowej Wisły, „Notatnik Janowiecki” nr 15/2008.